Với tín ngưỡng truyền thống phong phú, lễ rước thần giữ lửa của người Mông là một nghi lễ truyền thống lâu đời, mang đậm nét văn hóa riêng biệt trong đời sống của mỗi gia đình, dòng họ đồng bào dân tộc Mông.
Dân tộc này vẫn quan niệm mỗi dòng họ đều có vị thần giữ lửa riêng của mình. Người chủ gia đình sẽ chọn ngày lành tháng tốt đưa bàn thờ tổ tiên vào nhà và thực hiện nghi lễ rước thần giữ lửa của dòng họ ngay sau khi kết hôn và dựng nhà mới để phù hộ cho gia đình.
Nghi lễ này đã có từ lâu đời, mang đậm nét văn hóa riêng biệt trong đời sống của mỗi gia đình, dòng họ dân tộc Mông.
Điều đặc biệt của nghi lễ này là người hành lễ. Không giống nhiều nghi lễ của các dân tộc khác, Lễ rước thần lửa của người Mông do chính chủ nhà hành lễ, các thành viên trong nhà sẽ phụ giúp. Những thứ cần chuẩn bị cho buổi lễ này là một chiếc rọ tre nhỏ đan thủ công cùng vật tế thuộc giống cái.
Nghi lễ “rước thần giữ lửa” gồm các nghi thức mời thần giữ lửa của gia đình, dòng họ, đón ma giữ lửa vào trong nhà để nhận lễ của gia đình, treo rọ (thần giữ lửa) trong nhà.
Sau khi mời thần giữ lửa của gia đình, gia chủ tiến hành nghi thức đón thần giữ lửa vào trong nhà để nhận lễ tế.
Một điều đặc biệt, bắt buộc phải tuân thủ trong khi thực hiện nghi lễ đón thần giữ lửa vào trong nhà là anh em, bạn bè đến dự tuyệt đối không được nói chuyện bằng ngôn ngữ của dân tộc khác. Lý do cho điều này là quan niệm thần giữ lửa là vị thần đặc biệt, lưu giữ những giá trị truyền thống thuần túy riêng có của từng gia đình, dòng họ người Mông.
Trong nghi lễ, chủ nhà chuẩn bị mâm lễ có 5 ống đựng đồ lễ, 5 chén được làm từ cây trúc để đựng nước canh và 1 đoạn tre nhỏ buộc bằng sợi dây, tượng trưng cho việc buộc chân con vật làm lễ dâng cho thần giữ lửa. Chủ nhà dùng vỏ quả bầu hồ lô được đục sẵn một lỗ nhỏ, múc 3 lượt nước canh luộc thịt cho vào chén, sau mỗi lượt múc lại khấn bằng tiếng Mông.
Sau mỗi lượt rót và khấn các chén nước canh sẽ được những người xung quanh cùng uống để lấy may. Tiếp đó, với sự trợ giúp của mọi người, chủ nhà bắt đầu cắt con vật tế đã được mổ và luộc chín, đầy đủ các bộ phận nội tạng, chân, đuôi, đầu, mỗi bộ phận thành 5 miếng khác nhau. Sau đó, lấy 1 quả trứng và cơm đựng vào 5 ống.
Riêng phần đầu của con vật tế được đặt thứ tự, phần miếng thịt môi đặt ở bát đầu tiên, sau đó mới đặt phần thịt thủ ở các bát tiếp theo tính từ trái sang phải của mâm lễ; phần thịt thủ và thịt của 4 chân giò khi đặt làm lễ sẽ đặt chéo nhau giữa các bát ở trong mâm. Giờ đây mở cửa để đón lộc vào nhà, của cải, vật nuôi trong nhà cũng ra ngoài để tìm kiếm thức ăn”. Từ khi làm xong nghi thức, cánh cửa được mở ra, lúc này anh em họ hàng, bạn bè gần xa thoải mái trò chuyện bằng ngôn ngữ của dân tộc Mông và các dân tộc khác.
Sau khi hoàn thành các nghi thức, đến phần treo rọ, đưa thần giữ lửa vào trong nhà, chủ nhà đặt một bát đồ cúng trong mâm lễ lên giường của hai vợ chồng và các bát còn lại đưa cho mọi người đem ra bếp lửa nướng cùng nhau ăn để lấy lộc.
Tiếp đó, đem chiếc rọ bên trong đựng quả bầu và thanh tre nhỏ được buộc dây (vật tượng trưng đại diện cho thần canh giữ lửa gia đình) buộc lên tường ngay phía trên chiếc giường của hai vợ chồng chủ nhà hướng ra bếp để trông, giữ lửa và luôn sưởi ấm, phù hộ cho gia đình mọi điều may mắn.
Nghi lễ rước thần giữ lửa là nghi thức tín ngưỡng quan trọng không thể thiếu trong cuộc sống gia đình, dòng họ người Mông. Ngày nay, trong xu thế hội nhập và phát triển, đồng bào dân tộc Mông ở Cao Bằng vẫn luôn gìn giữ bản sắc riêng của dân tộc mình, góp phần làm phong phú thêm sắc màu văn hóa các dân tộc Việt Nam.
