Nghề làm tương nếp trăm năm tuổi
Từ giữa tháng 6 hàng năm, khi mùi thơm dịu nhẹ, thoang thoảng của những bông lúa nếp Thầu Dầu chín vàng tỏa khắp cánh đồng lúa của xã Úc Kỳ cũng là lúc người dân chuẩn bị cho vụ tương nếp mới.
Các hạt lúa nếp đều tăm tắp, căng tròn, chắc mẩy. Đây là nguyên liệu quan trọng làm nên thương hiệu, hương vị đặc sản tương nếp trăm năm, chỉ có ở mảnh đất Úc Kỳ.
Làng nghề tương nếp Úc Kỳ nằm ven sông Cầu, được biết đến với gần 200 năm tuổi. Trải qua nhiều thế hệ cha truyền con nối, đến nay nghề tương nếp tại đây đã trở thành nghề truyền thống và là một trong 10 đặc sản trứ danh của xứ trà.
Là hộ gắn bó với nghề làm tương nếp hơn 3 thế hệ, bà Dương Thị Hương, xã Úc Kỳ cho biết, để tạo ra những mẻ tương hương vị thơm ngon, bí quyết nằm ở những hạt lúa nếp Thầu Dầu cùng quy trình lên men (làm mốc) công phu.
"Hạt nếp sau khi vo sạch, đem ngâm từ 4-6 tiếng để tăng độ dẻo, sau đó đem vào chõ đồ xôi. Khi chín mang rải đều lên nong, nia dùng vải ủ kín. Rồi mang vào phòng riêng đợi đến khi mốc tơi hạt, tỏa mùi thơm, ngả màu vàng hoa cau là được", chị Hương chia sẻ.
Cùng với gạo nếp Thầu Dầu, đỗ tương là nguyên liệu không thể thiếu. Những hạt đỗ tương được chọn lựa tỉ mỉ, đem đi xay, rang và ngâm cùng nước muối ủ trong chum sành, phơi ngoài nắng nửa tháng, chờ đến khi tương có màu vàng sậm, sóng sánh, nhuyễn đặc như mật.
"Quy trình thì là vậy, tuy nhiên để làm ra chum tương ngon không hề dễ dàng. Tương nếp ở làng nghề này mỗi nhà một bí quyết, cách làm riêng từ đó tạo ra hương vị đặc trưng riêng.", chị Hương cho hay.
Nguy cơ thất truyền nghề trăm năm
Nghề tương nếp đã trở thành nghề truyền thống, nghề chính của hơn 200 hộ dân ở xã Úc Kỳ. Bà Dương Thị Thiêm, xã Úc Kỳ (Phú Bình) đã có hàng chục năm gắn bó với nghề nên thấu hiểu nỗi nhọc nhằn, vất vả để làm ra những giọt tương nếp thơm ngon.
"Nghề làm tương nếp vất vả chứ không an nhàn, như nhà tôi có hơn 200 chum tương loại 50 lít, làm không hết việc, mỗi tháng số tiền bán tương cũng đủ chi phí sinh hoạt, nuôi gia đình", bà Thiêm cho hay.
Mặc dù vất vả, nhưng nhiều năm qua, bà Thiêm vẫn luôn cố gắng duy trì, gìn giữ vì đây là nghề truyền thống, đã trải qua nhiều thế hệ của gia đình.
Những năm qua, bà Thiêm cũng như nhiều hộ dân tại đây vẫn luôn trăn trở với nỗi lo khi mà nhiều người trẻ hiện không còn mặn mà, kế thừa nghề làm tương truyền thống.
Đậy nắp chum tương đang làm dở, bà Thiêm rầu rĩ chia sẻ, gia đình bà có 3 thế hệ gắn bó với nghề làm tương, đến thế hệ các con cháu của bà thì nhiều người lại lựa chọn đi làm bên ngoài thay vì tiếp tục kế thừa, phát huy nghề truyền thống gia đình.
"Hiện những người làm nghề này như chúng tôi đã có tuổi, sức khỏe cũng không còn nhiều, tôi cũng đã nói chuyện, động viên con cháu cố gắng gìn giữ lấy nghề, nếu các thế hệ sau không nâng niu và gìn giữ thì trong tương lai xa, nghề này sẽ mai một dần", bà Thiêm tâm sự.
Là người có thâm niên trong nghề và cũng cùng nỗi trăn trở, bà Dương Thị Sâm (65 tuổi), xã Úc Kỳ cho hay, mỗi gia đình tại đây đều có một bí quyết làm mốc và chỉ lưu truyền trong gia đình.
"Trong làng nghề có luật bất thành văn, bí quyết làm tương mốc không lưu truyền cho người ngoài, chỉ người trong gia đình được biết, bởi vậy, tôi lo rằng những thế hệ con cháu nếu không lưu giữ thì rất có thể công thức này sẽ thất truyền, từ đó nghề làm tương nếp nơi đây sẽ dần mai một và biến mất", bà Sâm chia sẻ.
Trao đổi với PV, ông Dương Văn Tuyến - Chủ tịch UBND xã Úc Kỳ cho biết, nghề làm tương nếp là nghề truyền thống, mang lại nhiều giá trị tinh thần, giúp người dân nâng cao đời sống kinh tế, vật chất.
"Trong những năm qua, địa phương luôn đẩy mạnh tuyên truyền và ý thức rõ giá trị sản phẩm đem lại nên thường xuyên động viên, nhắc nhở, động viên các thế hệ trẻ gìn giữ, phát huy nghề truyền thống để đưa sản phẩm ngày càng vươn xa" ông Tuyến cho hay.